Goede voornemens genoeg voor het nieuwe schooljaar, maar er blijft me iets knagen. Al jaren doe ik mijn best om begrijpend lezen meer te laten werken in mijn klas. Maar het is moeilijk. We hebben in de afgelopen jaren van alles gedaan, maar – gek genoeg – heeft niets tot hogere scores van begrijpend lezen geleid. Kinderen lezen weliswaar technisch, je hoeft niet aan te komen met signaalwoorden, doelen van de schrijver, hoofdgedachten, feiten en meningen en laat staan de diepere laag van de tekst.
Toch ga ik dit jaar begrijpend lezen nog eenmaal in zijn kracht proberen te zetten. Hoe? Dat leg ik je graag uit in dit artikel.
Wat hebben we gedaan?
Een jaar of zes geleden sloeg de intern begeleider alarm. De Cito-scores voor begrijpend lezen denderden achteruit. Waar dat mee te maken had? Dat kan van alles zijn, want zes jaar geleden waren er – dankzij een nieuwe directrice – tal van vernieuwingen doorgevoerd. De taalmethode ging eruit en er kwam een nieuwe voor in de plaats, begrijpend lezen moest ineens via Nieuwsbegrip, een half jaar later via Grip op Lezen en toen toch weer via Nieuwsbegrip, maar niet langer dan een half uur in de week… En toen kwam ook nog eens corona. Rekenen en spelling gingen door, maar begrijpend lezen kwam stil te liggen en raakte van de radar.
Close reading leek een goede oplossing en we kochten van alles in, maar ook close reading is in wezen maar weggelegd voor enkele kinderen (tenzij je zelf als leerkracht bij elke toets gaat zitten om ze erop te duiden dat ze echt moeten arceren en strepen in hun teksten).
Dus wat dan?
Terug naar de basis
Het belangrijkste wat ik dit jaar ga doen in mijn groep, is terug naar de basis. Wat is begrijpend lezen nu eigenlijk? Nou, heel simpel: begrijpen wat er staat.
En dat kan nog korter: begrijpen.
Voel je hem? Begrip, daar gaat het om.
En dat begrip hangt niet alleen af van lessen begrijpend lezen. Het hangt ook niet af van Cito-toetsen voor begrijpend lezen, trainen voor diezelfde toetsen of van close reading. Ook de leuke nieuwsartikelen van Nieuwsbegrip hoeven niet persé de lading te dekken, evenals de mooi vormgegeven lesmethodes voor begrijpend en studerend lezen.
Begrip begint namelijk bij ons. De leerkracht en de leerling. En daar ga ik aan werken dit jaar. Heel hard aan werken.
Geen doel, maar een middel
Helaas kan ik de bron niet meer herleiden, maar vorig schooljaar ging er een kreet door de gangen: “geen doel, maar middel”. Veel van wat we deden was namelijk helemaal niet als doel, maar een manier om een hoger gelegen doel te bereiken.
Nu maken me dat soort kreten niet veel uit, maar ik vind wel dat het opgaat voor begrijpend lezen. Begrijpend lezen is – althans, bij ons op school – teveel neergezet als een doel. Het doel was dan ook schieten met losse flodders: de resultaten moeten omhoog.
Maar eigenlijk kun je begrijpend lezen niet zin als doel, maar is het een middel. Wat kun je bereiken met begrijpend lezen als middel? Nou, dat zijn nogal wat zaken (ik vul het vast nog verder aan):
- Meer plezier halen uit boeken, omdat je de inhoud beter begrijpt
- De juiste informatie vinden in teksten (en andere bronnen), omdat je weet hoe je moet zoeken
- Teksten kunnen samenvatten, omdat je de belangrijkste onderdelen (hoofdgedachte en bijzaken) eruit kunt halen
- Informatie sneller verwerken, omdat je hoofd- en bijzaken kunt onderscheiden
- Doelgericht naar informatie zoeken, omdat je voorkennis hebt geactiveerd en weet wat je nodig hebt
- Beter leren, omdat je doelen van een les sneller tot je neemt en weet wat je moet kunnen (of wat je gaat leren)
Ook in het gewone leven zal een goede beheersing van begrijpend lezen voordelen bieden. Kinderen die goed “begrijpen” worden ook sneller begrepen door anderen, maar kunnen anderen ook beter lezen. Dat gaat veel verder dan technisch lezen. Wat mij betreft laat ik “lezen” dan ook weg en gaat het vooral om begrijpen.
Begrijpen als middel
Dus komend jaar ga ik begripsvorming inzetten als middel om op alle fronten verder te komen. Hoe ik dat ga doen? Ik begin ermee door vragen te stellen en vragen centraal te stellen. Vragen als:
- Waarom zeg je dat?
- Wat bedoel je daarmee?
- Hoe bedoel je dat?
- Wat wil je?
- Wat heb je nodig?
- Wat moet je doen?
zullen in mijn klas komen te hangen en worden een tweede natuur. Bij alles wat kinderen doen. In het begin zal het even wennen zijn, maar als we deze taal van begrijpen spreken, zullen we er samen verder in kunnen gaan groeien.
In de lessen die ik geef zal ik het middel begrijpen loslaten op de kinderen. Begrijpen is namelijk iets anders dan een les goed afronden of een doel bereiken. Begrijpen is immers het middel.
Tot slot ga ik het begrip “begrijpen” uitkauwen met de kinderen en meenemen in hun portfolio. Het is de bedoeling dat kinderen weten wat “begrijpen” is en hoe ze daarin kunnen groeien. Door dat weer onder woorden te brengen, maken we de cirkel alleen maar verder rond.
